Οι κάτοικοι του Λολτούν

Όπως πάντα, στις περιπτώσεις που ανακαλύπτονται πανάρχαια κατάλοιπα πολιτισμών, οι ιθαγενείς φυλές που ζουν στην περιοχή ή εκεί κοντά, δεν έχουν παρά ασαφείς θρύλους γι’ αυτούς. Ο Δρ. Βάλεντιν παρατήρησε:

Οι σημερινοί Μάγιας λένε ότι οι ίδιοι (σαν φυλή) δεν είχαν καμία σχέση με τα σκαλιστά του Λολτούν και των διπλανών σπηλαίων. Λένε ότι τα πράγματα τοποθετήθηκαν εκεί από τους «πρώτους κατοίκους» του Γιουκατάν, τους κοντούς καμπούρηδες που ονομάζουν «Πούους». Υποτίθεται ότι αυτοί οι άνθρωποι καταστράφηκαν ολοκληρωτικά από έναν κατακλυσμό που σάρωσε το Γιουκατάν στα παλιά χρόνια, καταστρέφοντας τα πάντα στην επιφάνεια και αφήνοντας μόνο τα σκαλιστά στα σπήλαια για να θυμίζουν ότι κάποιος είχε περάσει από κει. Οι Μάγιας λένε ότι αργότερα, οι πρόγονοί τους, μπήκαν και βρήκαν αυτά τα παράξενα υπολείμματα των «Πούους».

Θα ήταν φυσικό για μεταγενέστερους λαούς ν’ αποδίδουν παράξενα φυσικά χαρακτηριστικά στους προκατόχους τους, όπως συνέβη συχνά σε άλλα μέρη του κόσμου με τους θρύλους των κοντών που συνήθως ζουν σε σπηλιές ή ακόμα πιο συχνά με τους θρύλους των αρχαίων γιγάντων. Σε μερικές περιπτώσεις τους φανταζόντουσαν σα νάνους και καμπούρηδες για να μπαίνουν και να κινούνται πιο εύκολα στις σπηλιές, ενώ σε άλλα μέρη όπως στις Άνδεις, την Ιρλανδία, τη Μεσόγειο, την βόρειο Αφρική και τα νησιά του Ειρηνικού τους έβλεπαν σαν γίγαντες για να εξηγήσουν την οικοδόμηση των ανεξήγητων κτιρίων.