11 Ιουνίου 2010

Το Νησί του Πάσχα

Το μυστήριο της τοποθέτησης των μεγάλων αγαλμάτων από λάβα του Νησιού του Πάσχα λύθηκε εν μέρει από τον Θορ Χάγιερνταλ στη διάρκεια των ερευνών που έκανε εκεί. Πάνω στο νησί του Πάσχα, απομονωμένο στον Ειρηνικό 2.350 μίλια απ΄ τις ακτές της Χιλής, υπάρχουν κάπου 600 τεράστια πέτρινα αγάλματα που τα λένε μοάι και δείχνουν το κεφάλι και το στήθος αινιγματικών προσώπων, μερικά από τα οποία έχουν κάπου τέσσερεις ορόφους ύψος και ζυγίζουν μέχρι 50 τόνους το καθένα. Αρχικά ήταν τοποθετημένα σε πέτρινες πλατφόρμες και στα επίπεδα κεφάλια τους υπήρχαν τεράστια καπέλα από κόκκινη πέτρα που είχαν κοπεί και μεταφερθεί από ένα απομακρυσμένο λατομείο. Τα περισσότερα απ’ αυτά τα αγάλματα είχαν γείρει, χάνοντας τα καπέλα τους και άλλα είχαν το φαλό τους σπασμένο. Μερικά άλλα βρισκόντουσαν ακόμα στο αρχικό λατομείο όπου ακόμα δουλευόντουσαν όταν κάποια καταστροφή θα συνέβη στους γλύπτες τους.


Ο γηγενής πληθυσμός του Νησιού του Πάσχα, που ήταν μόνο μερικές χιλιάδες όταν ανακαλύφθηκε το 1722 (και αργότερα ελαττώθηκε από Περουβιανούς σωματέμπορους σκλάβων στο 19ο αιώνα μέχρι μία εκατοστή ψυχές), θεωρούταν πολύ μικρός για μια μαζική παραγωγή τέτοιων κολοσσών και ειπώθηκε ότι το Νησί του Πάσχα ήταν κάποτε μέρος μιας μεγαλύτερης χερσαίας περιοχής που θα μπορούσε, όπως και στην περίπτωση της Αιγύπτου να προμηθευτεί τον αναγκαίο αριθμό εργατών. Πράγματι, φαινόταν αδύνατο για τους κατοίκους να μεταφέρουν και να τοποθετήσουν τους ογκόλιθους όρθιους και μετά να ανεβάσουν τα κόκκινα καπέλα στα κεφάλια τους, κάτι που με τα σύγχρονα μηχανήματα θα ήταν αρκετά δύσκολο.


Ωστόσο, ο Θορ Χάγιερνταλ, αφού κέρδισε την εμπιστοσύνη των ιθαγενών, βρήκε ότι υπήρχαν κατάλοιπα κάποιου θρύλου ανάμεσά τους σχετικού με το ανασήκωμα των πέτρινων αγαλμάτων και μάλιστα φωτογράφησε μια τέτοια επιχείρηση που έγινε από πολλούς εργάτες που χρησιμοποίησαν μακριά κοντάρια σαν μοχλούς, σκοινιά σωρούς από μικρότερες πέτρες σαν υπομόχλια και υποστηρίγματα. Η ψυχολογική προετοιμασία των εργατών έγινε με τραγούδια και τελετές που κράτησαν μια ολόκληρη νύχτα (περιλαμβανομένου και ενός τελετουργικού χορού μιας παρθένας) και τους εμψύχωναν για να δουλέψουν με συγχρονισμό και τέλεια αρμονία. Πάντως, αυτό που μένει ακόμα αβέβαιο είναι το γιατί οι πρόγονοί τους έφτιαξαν τόσα πολλά αγάλματα και γιατί η κατασκευή τους σταμάτησε τόσο απότομα. Οι αυτόχθονες παραδόσεις μιλάνε για πολέμους ανάμεσα σε φυλές και κάστες, αποδεκατισμούς και σφαγές που κατέληξαν σε κανιβαλισμό, ένα είδος «κατάβασης στον Άδη» ενός πρώην αναπτυγμένου πολιτισμού.

* οι εικόνες είναι τυχαίες από το internet

9 Ιουνίου 2010

Αρχαίων Επιτεύγματα

Οι ιατρικές και χειρουργικές τεχνικές του παρελθόντος δεν άρχισαν να ξεπερνιούνται παρά στο 19ο αιώνα ενώ, μέχρι τώρα, δεν έχουμε καταλάβει καλά ούτε έχουμε επαναλάβει κάτι χειρουργικές επεμβάσεις σε εγκεφάλους που γίνονται στην αρχαία Αίγυπτο. Άλλες σκόπιμες γνώσεις που θα μπορούσαν να προέρχονται από αρχαία ιατρικά επιτεύγματα μπορεί να διασώθηκαν μέχρι τον Μεσαίωνα μεταμφιεσμένες σε γιατροσόφια μάγων και τσαρλατάνων, όπως λόγου χάρη, ο ιστός της αράχνης (πενικιλίνη) για τη θεραπεία μολυσμένων πληγών. Ντοκουμέντα απ’ την αρχαία Ινδία, χιλιάδες χρόνια παλιά, αναφέρουν πλαστική χειρουργική. Καισαρικές τομές και επεμβάσεις σε εγκεφάλους, χορτοθεραπείες για αναζωογόνηση της ζωτικότητας της μνήμης, των δοντιών, της όρασης και της επιδερμίδας, θέματα δηλαδή που, σήμερα, δεν παρουσιάζουν λιγότερο ενδιαφέρον απ΄ την αρχαιότητα.

Τους δύο τελευταίους αιώνες π.Χ. η Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας έγινε το σημαντικότερο κέντρο ερευνών του κλασικού κόσμου. Ο Ήρωνας, ένας αρχαίο Έλληνας επιστήμονας, έφτιαξε μία μελέτη μηχανολογικής τεχνικής και κατασκεύασε μία «εργαλειομηχανή», δηλαδή, ένα εργαλείο που έκοβε βίδες και μία ατμοτουρμπίνα, χρησιμοποιώντας σαν ενέργεια τον ατμό για πρώτη φορά στην ιστορία. Ωστόσο, σ’ ένα κόσμο όπου τα εργατικά χέρια των σκλάβων ήταν ανεξάντλητα, δεν εκμεταλλεύτηκαν αυτές τις εφευρέσεις.

Στον μεγάλο Αρχιμήδη, που έκανε λεπτομερείς μελέτες και στην Αλεξάνδρεια, αποδίδεται και η εφεύρεση του «ατέρμονα κοχλία», αν και υπάρχουν ενδείξεις ότι αυτή η εφεύρεση χρησιμοποιούταν πολλούς αιώνες νωρίτερα στην Αίγυπτο και αποτελούν μέρος του συνόλου των γνώσεων που ήταν διαθέσιμες εκεί.

Ο Κτησίβιος, ένας άλλος Αλεξανδρινός μελετητής, έφτιαξε ένα πυροσβεστικό μηχάνημα με διπλή αντλία, κάτι πολύ χρήσιμο για τις μεγάλες πόλεις όπου οι ιδιοκτήτες ακινήτων υποχρέωναν τον κοσμάκη να κατοικεί σε πολυκατοικίες που ήταν αληθινές παγίδες σε περίπτωση πυρκαγιάς. Δηλαδή, ένα χαρακτηριστικό μοντέρνο πάλι που διορθώθηκε εν μέρει από την Ρώμη που απαγόρεψε τις πολυώροφες οικοδομές.

7 Ιουνίου 2010

Εφευρέσεις

Ενώ οι αστρονομικές και γεωγραφικές προβλέψεις που βρίσκουμε στα αρχαία ντοκουμέντα αποδεικνύουν μία φιλολογική διαφύλαξη των παλαιοτέρων γνώσεων, ορισμένα μηχανήματα και εφευρέσεις των οποίων έχουμε ζωγραφικές αναπαραστάσεις ή αναφορές, δίνουν μία παράξενη μοντέρνα άποψη στο μακρινό παρελθόν.

Το «ναπάλμ» λόγου χάρη είναι κάτι πολύ συνηθισμένο, αλλά το «υγρό πυρ» που χρησιμοποιούσαν τα πολεμικά πλοία των Βυζαντινών, φτιαγμένο με βάση κάποιο τύπο που περιείχε νάφθα και θειάφι ή πετρέλαιο και νίτρο, είχε τα ίδια αποτελέσματα του ναπάλμ, ήταν απρόσβλητο απ’ το νερό και έκαιγε ακόμα και μέσα στη θάλασσα όπου πηδούσαν οι νικημένοι των εχθρικών πλοίων. Τα σκεπασμένα αγγεία που περιείχαν αυτό το χημικό όπλο μπορούσαν να παίρνουν φωτιά μόνα τους και τα εκτόξευαν με καταπέλτες ή το αντλούσαν απ΄ τα αγγεία και το έστελναν με μπρούτζινα φλογοβόλα εναντίον των εχθρικών πλοίων. Οι Βυζαντινοί ναύτες ήταν συχνά εξοπλισμένοι με φορητά φλογοβόλα, τόσο μικρά που έμοιαζαν με πιστόλια.

Οι καταπληκτικές εφευρέσεις του Αρχιμήδη του Συρακούσιου (277 – 212 π.Χ.), μερικές από τις οποίες μπορεί να εμπνεύστηκε όταν μελετούσε στη Βιβλιοθήκη της Αλεξανδρείας, περιλάβαιναν σε αρκετά βελτιωμένες εκδόσεις, την ελικοειδή αντλία, έντεχνα συστήματα μοχλών, τροχαλιών και λαβών για την ανύψωση μεγάλων βαρών, μία χρήση των οποίων ήταν να συλλαμβάνουν τις πολεμικές τριήρεις της Ρώμης που πολιορκούσαν το λιμάνι των Συρακουσών, αν τις ταρακουνάνε και να τις βυθίζουν, καθώς και μία μέθοδο φωτοδιάθλασης των ηλιακών ακτίνων για να βάζει φωτιά στα εχθρικά πλοία.

Οι μοντέρνες βελτιώσεις που βρίσκουμε στην αρχαιότητα δεν ήταν πάντα σχετικές με τον πόλεμο. Το ανάκτορο της Κνωσού της Κρήτης, (2500 π.Χ.) είχε τρεχούμενο νερό, τουαλέτες με κατάκλιση, όμορφα διαμερίσματα με τοίχους διακοσμημένους με νωπογραφίες δελφινιών και γυμνών κοριτσιών που πηδάνε πάνω από τεράστιους ταύρους, σαν πρόδρομοι των ταυρομαχιών.

Οι Βαβυλώνιοι μεγαλοεπιχειρηματίες υπαγόρευαν επιστολές σε γραμματείς που τις χάραζαν σε πήλινες πινακίδες καθισμένοι στα γραφεία τους μέσα σε τεράστια καταστήματα χτισμένα με τούβλα. Οι πήλινοι φάκελοι όπου έβαζαν τις επιστολές αυτές, βρέθηκαν κλειστοί με τις εμπορικές επιστολές ακόμα μέσα.

Στην αρχαία Ρώμη υπήρχε ζεστό τρεχούμενο νερό απ΄ τη βρύση καζανιών και τα «θερμός» που διατηρούσαν φαγητά και ποτά, ζεστά ή κρύα, ήταν σε κοινή χρήση.

Ο χρόνος υπολογιζόταν με αρκετή ακρίβεια, χάρη σε υδραυλικά ρολόγια που βασίζονταν σε 12 και όχι σε 24 υποδιαιρέσεις της ημέρας και της νύχτας. Τεράστιοι ογκόλιθοι ανυψώνονταν σε οικοδομές από γιγάντια κρένια που λειτουργούσαν χάρη σε ελάχιστους σκλάβους γύρω από ένα μαγγανοπήγαδο.

4 Ιουνίου 2010

Η γη είναι στρογγυλή ...

Η σχεδόν στρογγυλή μορφή της γης ήταν γενικά γνωστή και παραδεκτή από περασμένους πολιτισμούς και σε απομακρυσμένες περιοχές του πλανήτη. Ένα από τα πρώτα ινδικά έπη, το «Σούρυα Σιδχάντα», περιγράφει τη γη σαν πλανήτη με στοιχεία σχετικότητας:

… οπουδήποτε πάνω στη σφαίρα οι άνθρωποι νομίζουν ότι το δικό τους μέρος είναι από πάνω. Αλλά αφού είναι μία σφαίρα στο κενό, γιατί πρέπει να υπάρχει ένα πάνω κι ένα κάτω;

Τα αρχαία ντοκουμέντα της Ινδίας δείχνουν να ξέρουν τα περισσότερα μέρη της γης, ακόμα και απομακρυσμένες και εξωτικές περιοχές σαν την Ιρλανδία.

Τα παιδιά στην αρχαία Αίγυπτο, σύμφωνα με τις ιερογλυφικές επιγραφές της Σάκκαρα, διδασκόντουσαν πως ο κόσμος είναι στρογγυλός. Ο Έλληνας επιστήμονας Ερατοσθένης, τον 3ο αιώνα π.Χ. μετρώντας τη γωνία του ήλιου το μεσημέρι, στη Σηύνη και στην Αλεξάνδρεια, υπολόγισε την περιφέρεια της γης, κάνοντας λάθος μόνο ελάχιστες εκατοντάδες μίλια. Οι περισσότερες μετρήσεις στους αρχαίους θαλασσινούς χάρτες θα πρέπει να έγιναν μόνο αν οι άνθρωποι γνώριζαν πως η γη είναι στρογγυλή.

Υπάρχει μάλιστα κάτι που μπορεί να θεωρηθεί πως αναφέρεται στην Αμερικανική ήπειρο στον διάλογο του Πλάτωνα «Τίμαιος». Ο Κριτίας, ένας από τους ομιλητές σ’ εκείνο το διάλογο, που γράφτηκε πριν 2.400 χρόνια, κάνει μια περιγραφή της Ατλαντίδος αλλά συγχρόνως κάνει ένα παράξενο αινιγματικό σχόλιο που μπορεί ν’ αναφέρεται στην Αμερική. Ο Κριτίας λέει:

… τότε ο Ατλαντικός ήταν πλωτός και υπήρχε ένα νησί στην είσοδό του την οποία εσείς ονομάζετε «Στήλες του Ηρακλέους»: το νησί ήταν μεγαλύτερο από τη Λιβύη και την Ασία μαζί, και από κει μπορούσε κανείς να περάσει σ’ άλλα νησιά κι απ’ αυτά, σ’ ολόκληρη την απέναντι ήπειρο που βρίσκεται γύρω απ’ τον αληθινό ωκεανό. Γιατί αυτή η θάλασσα απ’ αυτή τη μεριά των Στενών του Ηρακλή είναι μόνο ένα λιμάνι με μία στενή είσοδο, αλλά εκείνη η άλλη, είναι πραγματική θάλασσα και η ξηρά, που την περικλείνει πολύ δικαιολογημένα μπορεί να ονομαστεί ήπειρος …

Οι περιγραφές του Πλάτωνα πάνω στην καταποντισμένη ήπειρο της Ατλαντίδος αποτελούν ακόμα ένα γοητευτικό θέμα για μελέτες και υπολογισμούς, αλλά το σχόλιο που κάνει για μιαν ήπειρο απ’ τη άλλη μεριά του «αληθινού Ωκεανού» είναι μία πραγματικότητα, ένα γεγονός που είχε ακούσει ή ήξερε 2.000 χρόνια πριν τον Κολόμβο.

Ο Κολόμβος είχε γοητευτεί τόσο πολύ απ΄ τη δεύτερη πράξη της «Μήδειας» του Σένεκα που είχε γραφτεί 1.500 χρόνια πριν την εποχή του, ώστε την είχε αντιγράψει με το χέρι και συχνά αναφερόταν σ’ αυτήν. Αν και ο Σένεκας στη «Μήδεια» του δεν είναι τόσο σαφής όσο ο Πλάτωνας, το απόσπασμα είναι εξίσου συγκλονιστικό. Το λατινικό κείμενο, όπως το διάβασε ο Κολόμβος, ακολουθεί μια μετάφραση:

… θα’ ρθουν χρόνια σ’ εποχές μελλοντικές
όπου ο ωκεανός, συντονιστής των πάντων
θ’ αποτραβηχτεί και τεράστιος θα φανεί ο κόσμος.
Και θα ξεσκεπάσει η θάλασσα καινούργιους κόσμους.
Και δεν θα’ ναι πια άκρη του κόσμου η Θούλη …

Ο υπαινιγμός ότι άγνωστοι κόσμοι και ξηρές υπήρχαν πέρα από κει που νομιζόταν πως τελείωνε ο κόσμος, ήταν πηγή έμπνευσης για τον Κολόμβο ο οποίος προετοίμασε το ταξίδι του με αξιέπαινο και λογικό ζήλο και συγκέντρωσε πολλά στοιχεία και θεωρίες των κλασικών για την πραγματική μορφή της γης.

3 Ιουνίου 2010

Ο αριθμός μηδέν

Για την ανάπτυξη των προχωρημένων μαθηματικών, το μηδέν είναι το μυστικό συστατικό. Οι πολύ αρχαίοι πολιτισμοί το ήξεραν, αλλά συχνά, καθώς παρουσιαζόταν η μορφωτική παρακμή, το ξέχασαν. Οι Βαβυλώνιοι χρησιμοποιούσαν το μηδέν και το έγραφαν μ’ ένα κενό διάστημα (ένας αρκετά σωστός τρόπος για να εκφράσει κανείς το «τίποτα»), αλλά η χρησιμοποίησή του εξαφανίστηκε σταδιακά, ένα φαινόμενο οπισθοδρόμησης που συνέβη και στην Κίνα. Η αρχαία Ινδία – λένε πως εκεί εφευρέθηκε – το ήξερε και το κράτησε μέχρι που, με τους Άραβες, ξαναγύρισε στη μέση Ανατολή και τελικά στην Ευρώπη.

Αλλά στην αντίθετη ακριβώς μεριά του κόσμου από εκεί που βρίσκεται η Ινδία, βρίσκουμε το μηδέν να χρησιμοποιείται στις πόλεις και τα αστεροσκοπεία των Μάγιας για χιλιάδες χρόνια. Οι Μάγιας ήταν ίσως οι σημαντικότεροι αστρονόμοι της προκολομβιανής Αμερικής, αν και όλες οι φυλές και τα έθνη που είχαν εγκατασταθεί εκεί ενδιαφερόντουσαν και μελετούσαν τους ουρανούς. Οι Μάγιας ή ίσως οι προκάτοχοί τους οι Ολμέκας, πλησίασαν περισσότερο όλους τους αρχαίους λαούς στον ακριβή υπολογισμό της διάρκειας του ηλιακού έτους, έναν υπολογισμό που ο ίδιος ο πολιτισμός μας γνώρισε σχετικά πρόσφατα. Η αληθινή διάρκεια του ηλιακού έτους είναι 365,2422 μέρες και οι Μάγιας με τεχνική και υπολογισμούς που ακόμα δεν έχουμε καταλάβει εντελώς, την υπολόγισαν σε 365,2420 μέρες, με διαφορά δηλαδή σχεδόν αμελητέα.

2 Ιουνίου 2010

Περί μαθηματικών

Πολύ παλιά, στη χαραυγή της παγκόσμιας ιστορίας, βρίσκουμε ένα ανεξήγητο ενδιαφέρον για τα μαθηματικά και μία ικανότητα για λογαριασμούς με τεράστια ποσά, που αργότερα παραμελήθηκαν στις κλασικές εποχές που γνωρίζουμε καλύτερα, όπως στον Ελληνικό και τον Ρωμαϊκό πολιτισμό. Οι Έλληνες, αν και σ’ αυτούς αποδίδουμε τις γνώσεις που έχουμε σήμερα για τη γεωμετρία και την τριγωνομετρία, δηλαδή στον Πυθαγόρα, τον Ευκλείδη, τον Ιπποκράτη και άλλους (αν και είναι πιθανό να κληρονόμησαν τις γνώσεις αυτές από τη δυναστική Αίγυπτο όπου οι οικοδόμοι ήξεραν από πολύ καιρό το τετράγωνο της υποτείνουσας και άλλα γεωμετρικά στοιχεία), δεν ενδιαφερόντουσαν για μαθηματικούς υπολογισμούς με τεράστια ποσά. Όσο αφορά τους Ρωμαίους και τα μαθηματικά, αξίζει να σημειώσουμε εδώ τη θεωρία με την οποία ένας απ΄ τους πολλούς λόγους για την παρακμή και την πτώση της Ρώμης ήταν πως το σχετικό αδέξιο ρωμαϊκό σύστημα λογαριασμού διαλύθηκε όταν χρειάστηκαν όλο και μεγαλύτεροι υπολογισμοί για να λογαριάζουν χρήματα, αγαθά, πληθυσμούς και εμπόριο στην τεράστια αυτοκρατορία. Οι Ρωμαίοι δεν χρησιμοποιούσαν το μηδέν, αν και η ιδέα του μηδενός υπήρχε πολλούς αιώνες νωρίτερα και, χωρίς το μηδέν, οι λογαριασμοί είναι δύσκολοι για να μην πούμε αδύνατοι.

Οι Βαβυλώνιοι, που μπορούσαν να λύνουν πολλαπλές εξισώσεις, ήξεραν το μηδέν και ήταν σε θέση να κάνουν εύκολους υπολογισμούς με τεράστια ποσά – που εμείς θα γράφαμε με 15 ή 20 αριθμούς – και τους χρησιμοποιούσαν για ημερομηνίες και χρονολογικές περιόδους σε οικουμενική κλίμακα. Εκτός από ένα σύστημα δεκάδων και πολλαπλασιασμού με εικοσάδες, οι Βαβυλώνιοι ή οι προηγούμενοι πολιτισμοί, μας έδωσαν το δωδεκαδικό ή το εξηκονταδικό σύστημα, κατάλληλο όχι μόνο για λεπτά, ώρες, μήνες και χρόνια, αλλά πολύ χρησιμότερο από το δεκαδικό σύστημα στις διαιρέσεις, διότι το 12 διαιρείται από περισσότερους αριθμούς παρά το 10.

Η σημασία του αριθμού 12 σίγουρα θα έγινε αντιληπτή από τους προϊστορικούς αστρονόμους χάρη στην επαναληπτική ανακύκλωση των 12 ζωδιακών αστερισμών και όταν θα αντιλήφθηκαν τη σπουδαιότητα και την καταπληκτική χρησιμότητα του αριθμού αυτού παρατηρώντας τους νυχτιάτικους ουρανούς, οι πρώτοι αυτοί αστρονόμοι θα ένιωσαν σα να είχαν λάβει κάποιο μήνυμα απ’ τους Θεούς.

1 Ιουνίου 2010

Αρχαίων Γνώσεις

Ο Ηρόδοτος λέει ότι ο Θαλής ο Μιλήσιος, ο Έλληνας επιστήμονας και αστρονόμος στον οποίο επίσης αποδίδεται η εφεύρεση του ατμού, είχε προβλέψει με επιτυχία μία έκλειψη του ηλίου πολύ πριν να γίνει στις 25 Μαΐου 585 π.Χ. Ωστόσο για να προβλέψει κανείς μία έκλειψη πρέπει πρώτα να προσδιορίσει τρία σταθερά σημεία σε 120 μοίρες μήκους απόσταση το ένα από το άλλο. Λαμβάνοντας υπόψη την περιορισμένη εικόνα του τότε γνωστού κόσμου που νομίζουμε ότι κυριαρχούσε την εποχή της πρόβλεψης του Θαλή, ποια ήταν τα τρία σταθερά σημεία που διάλεξε ο Θαλής και με ποιον τρόπο έβγαλε τα συμπεράσματά του;



Ένα αινιγματικό στοιχείο στη «Θεία Κωμωδία» του Δάντη υπαινίσσεται ότι ο Δάντης ήξερε ή είχε ακούσει για την ύπαρξη του Σταυρού του Νότου πολύ πριν τα εξερευνητικά ταξίδια των Ευρωπαίων θαλασσοπόρων διδάξουν ότι το φαινόμενο αυτό είναι ορατό μόνο αν κανείς περάσει τη γραμμή του ισημερινού. Στο Καθαρτήριο της «Θείας Κωμωδίας» βρίσκουμε τους ακόλουθους έξι στίχους:

Io mi volsi a man destra e posi mente
All’ altro polo, e vidi quattro stelle
non veste mai fuor ch’ alla prima gente.
Goder parea il ciel di lor fiammele:
o settentrional vedovo sito
poi che privato sei di veder quelle!

(Γύρισα στο δεξί μου χέρι και κοίταξα
προς τον άλλο πόλο, και είδα τέσσερα άτομα
που κανείς άλλος δεν είδε παρά οι πρώτοι άνθρωποι.
Σα να χαιρόταν ο ουρανός από τη λάμψη τους
καημένη χήρα βόρεια γη
που στερείται τέτοια θεά!)


Ο υπαινιγμός είναι μυστηριώδης για πολλούς λόγους και όχι μόνο επειδή αναφέρει ένα άγνωστο φαινόμενο και τους «πρώτους ανθρώπους». Αναρωτιέται κανείς γιατί να μπήκε ο Δάντης σε τέτοιο κόπο να παρατηρήσει αυτή την αστρονομική παρατήρηση στο αριστούργημά του, εκτός αν τέτοια αποσπάσματα αρχαίων γνώσεων ήταν σχετικά γνωστά στη μορφωμένη αφρόκρεμα της κοινωνίας που αποτελούσε το αναγνωστικό του κοινό. Είναι επίσης γνωστό ότι πολλές χιλιάδες χρόνια πριν, ο Σταυρός του Νότου ήταν ορατός στο Βόρειο ημισφαίριο. Μήπως το ήξερε ο Δάντης; και, αν το ήξερε, αφού λέει «που κανείς άλλος δεν είδε παρά οι πρώτοι άνθρωποι», πως μπορούσε να ξέρει πως ήταν ακόμα ορατός στο Νότιο ημισφαίριο;

Οι αρχαίοι συγγραφείς σαν τον Όμηρο και το Βιργίλιο θεωρούσαν τον κόκκινο πλανήτη, τον Άρη, σαν το Θεό του Πολέμου και σαφώς υπογράμμιζαν ότι δύο άτια έσερναν το άρμα του στους ουρανούς, δίνοντάς τους τα ονόματα «Φόβος» και «Δείμος», σα σχήμα λόγου για να εκφράσουν γνώση χρησιμοποιώντας θρύλο. Όταν ο Άσαφ Χωλλ ανακάλυψε τελικά τους δορυφόρους του Άρη το 1877, τους έδωσε τα ταιριαστά ονόματα των άγριων αλόγων του Θεού του Πολέμου, σαν μία ευγενική χειρονομία του συγκριτικού παρόντος για να συνεχιστεί η γνώση του παρελθόντος, μισοχαμένη αλλά περιστασιακά επιβεβαιωμένη.