H χαμένη γνώση της ιστορίας

Υπολογίστηκε πως ούτε το 10% από τα στοιχεία της αρχαιότητας δε διασώθηκαν σε εμάς. Ωστόσο, αν λάβει κανείς υπόψη του τις δυσκολίες που παρουσιάζει η διατήρηση τέτοιων στοιχείων και τις αντιξοότητες που γνώρισαν με το πέρασμα του χρόνου, είναι θαύμα το ότι διαθέτουμε έστω και αυτά τα λίγα. Τα περισσότερα υλικά που διαθέτουμε, διασώθηκαν σε εμάς διότι ήταν κομμένα σε πέτρες, ζωγραφισμένα ή χαραγμένα σε τοίχους τάφων, σε πινακίδες από ψημένο άργιλο ή σε σφραγίδες. Συνήθως πρόκειται για κείμενα με επικήδειους ή επαινετικούς λόγους και σπάνια για φιλολογικά ή κοινωνικά σχόλια που θα μας έδιναν μία καλύτερη εικόνα για το πώς ήταν στην πραγματικότητα το παρελθόν, πράγμα που συνήθως πετυχαίνουμε από άλλες απροσδόκητες πηγές.

Το μεγαλύτερο μέρος της αρχαίας λογοτεχνίας που θα μπορούσε να έχει διασωθεί μέχρι σήμερα, καταστράφηκε από τη φωτιά, είτε κατά λάθος είτε επίτηδες. Τα αρχαία βιβλία ήταν στην πραγματικότητα μακριοί πάπυροι ή κυλινδρικές περγαμηνές που φυλαγόντουσαν σε βιβλιοθήκες των διαφόρων μεγάλων μητροπόλεων ή σε ανάκτορα και μπορούσε κανείς να τα’ αντιγράψει με το χέρι για την προσωπική του βιβλιοθήκη, αν και εφόσον έπαιρνε την άδεια για να το κάνει και είχε μορφωμένους σκλάβους για ν’ αναλάβουν τη δουλειά. Το σύστημα είχε σαν συνέπεια περιορισμένο αριθμό εκδόσεων οποιουδήποτε πρωτότυπου χειρόγραφου κι έτσι τα μεγάλα αριστουργήματα μπορούσαν πιο εύκολα να χαθούν ή να καταστραφούν.

Πολλές αρχαίες βιβλιοθήκες καταστράφηκαν από πυρκαγιές και λεηλασίες, όπως στην καταστροφή της Περσέπολης, πρωτεύουσας της Περσικής Αυτοκρατορίας, που κάηκε όταν κατακτήθηκε από τον Μέγα Αλέξανδρο, στην καταστροφή των φοινικικών και καρχηδονιακών βιβλίων της βιβλιοθήκης της Καρχηδόνας από τους Ρωμαίους το 146 π.Χ. στις μεταγενέστερες λεηλασίες της Ρώμης και άλλων πόλεων της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας που παράκμαζε και στις μετέπειτα επανειλημμένες λαφυραγωγίες της Κωνσταντινούπολης.

Τρομερή απώλεια βιβλίων από τη φωτιά δημιουργήθηκε κατά λάθος από τον Ιούλιο Καίσαρα όταν κατέκτησε την Αλεξάνδρεια, αλλά ο Καίσαρας, συγγραφέας και ο ίδιος, αρνήθηκε αμέσως την ευθύνη και κατηγόρησε για το ολοκαύτωμα των βιβλίων τους Αλεξανδρινούς που αντιστάθηκαν στην επιδρομή του. Η βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας επέζησε της καταστροφής και ξανάγινε μεγάλο μορφωτικό κέντρο διαθέτοντας τη μεγαλύτερη βιβλιοθήκη όλου του Μεσογειακού κόσμου, μέχρι που ο Ομάρ, Τρίτος Χαλίφης του Ισλάμ, διέταξε το στρατηγό του Άμρου, που κατέκτησε την Αλεξάνδρεια το 636 μ.Χ. να χρησιμοποιήσει τα εκατομμύρια των χειρογράφων βιβλίων για να θερμάνει τα δημόσια λουτρά της πόλης (κράτησαν έξι μήνες). Λένε πως ο Χαλίφης έβγαλε της εξής απόφαση: «Τα περιεχόμενα αυτών των βιβλίων ή συμφωνούν με το Κοράνι ή όχι. Αν συμφωνούν, το Κοράνι είναι αρκετό και δεν χρειάζονται, αν δεν συμφωνούν, τότε είναι βλαβερά. Ας καταστραφούν λοιπόν».

Εκτός από τις πυρκαγιές των αρχαίων στοιχείων που ήταν συνέπειες των κατακτήσεων, πολλά άλλα καταστράφηκαν επίτηδες από τον υπερβολικό ζήλο των πρώτων χριστιανών, συχνά ύστερα από σαφείς διαταγές των επισκόπων τους, μ’ ένα σύστημα κι έναν βασικό συλλογισμό σαν κι εκείνον του Ομάρ, παρ’ όλο που ήταν κατά πολλούς αιώνες προγενέστεροι.

Άλλοι λόγοι πιο πειστικοί λόγοι την καταστροφή των αρχαίων γραπτών κειμένων ήταν η χρησιμοποίησή τους για τη γραφή νέων κειμένων, ήταν η χρησιμοποίησή τους για τη γραφή νέων κειμένων, σβήνοντας, ξύνοντας ή σκεπάζοντας τα πρωτότυπα. Αυτό συνέβη ιδιαίτερα στις αρχές του Μεσαίωνα διότι τότε οι γραφικές ύλες σπάνιζαν όλο και περισσότερο. Άλλα χειρόγραφα χρησιμοποιήθηκαν στην Αίγυπτο σαν περιτύλιγμα για μούμιες, ένας παράξενος αλλά και αποτελεσματικός τρόπος διατήρησης χειρογράφων.